9. Orneta -> Lidzbark Warmiński

Otwarta we wrześniu 1905 roku linia kolejowa Orneta – Lidzbark Warmiński przetrwała tylko czterdzieści lat. Rozebrana została przez wojsko radzieckie pomiędzy lutym a majem 1945 roku. Pozostały po niej tylko stacje kolejowe, pozostałości krawędzi peronowych, kilka wiaduktów i przesieka w lesie. Dlatego teraz komunikacja między tymi miastami oddalonymi od siebie o ok. 30 km odbywa się głównie drogą wojewódzką nr 513. Od 2011 roku łączy je również rowerowy Szlak kolejowy – jeden z popularniejszych turystyczno-rekreacyjnych szlaków Warmii, który na niemal całej długości wiedzie dawnym torowiskiem. Dzięki temu jest on całkowicie wolny od samochodów, prowadzi bowiem wydzielonymi drogami rowerowymi oraz wyłączonymi z ruchu kołowego drogami polnymi oraz leśnymi duktami. Ta trasa „zwiniętych torów” prowadzi przez urokliwą Warmię, zmienny krajobrazowo teren, zarówno równinny jak i pagórkowaty, wśród pól i lasów. Uatrakcyjniają ją liczne wiadukty i przydrożne kapliczki. Podróż prosta, równa, a przez to łatwa i przyjemna ¹.

A zaczyna/kończy się w Ornecie, na skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej 513 z ulicą Krośnieńską – drogą powiatową wiodącą do Krosna, gdzie znajduje się Sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

Największy kościół odpustowy okolicy znajduje się w Krośnie ², wsi 4 km na wschód od Ornety, które w dokumentach z XV w. nosi nazwę Bludyn. Wedle legendy znalazły tu dzieci w rzece Drwęcy obraz M. Boskiej na kamieniu [figurkę], w którym to miejscu wystawił w r. 1593 burmistrz Braniewa – Barcz kaplicę. Gdy z powodu cudów rósł napływ pielgrzymów a kaplica nie wystarczała, wystawiono obecny kościół w latach 1715-1720 przy pomocy biskupa Potockiego, który go też poświęcił. Plany nadesłano z Warszawy, a budową kierował Reimers.

Jest to trzynawowy³ budynek barokowy z dwoma wieżami po obu stronach fasady, przypominający założeniem kościół w Św. Lipce, lecz nie tak bogaty.
Długość kościoła wynosi 37 m, szerokość 18 m. Niektóre szczegóły ornamentacyjne wskazują, że fasadę wykończono dopiero w epoce rokoka. Barokowy ogromny ołtarz główny jest dziełem rzeźbiarza Preikego [Peuckera] z Braniewa (1724), a w nim umieszczono cudowny obraz. Ołtarze boczne są dziełem Peuckera i Biereichla, ołtarz M. Boskiej w prawej nawie fundował zapewne biskup Potocki, o czym świadczy jego herb Pilawa umieszczony u góry. Obraz św. Jana Nepomucena pochodzi z roku 1893. W ołtarzach lewej nawy obrazy św. Stanisława Kostki, Niep. Poczęcia i św. Antoniego z Padwy. Barokową kazalnicę zdobi rzeźba Trzech Króli, również barokowe organy i konfesjonały. Cykl dużych obrazów ze scenami z życia M. Boskiej słabego pędzla.
Przy kasacie klasztoru zabrał rząd pruski jego bogaty skarbiec.
Otaczający kościół krużganek wzorowany jest na podobnym krużganku w Św. Lipce i jak tamten posiada cztery kaplice po rogach, oraz bardzo ładną kutą bramę. Fasadę zdobią barokowe rzeźby apostołów z drzewa, zapewne dłuta Biereichla. W dawnym klasztorze mieści się obecnie zakład dla księży emerytów⁴ . Znajduje się tu portret proboszcza Lamshöfta z r. 1750 pędzla Niedermanna ⁵.

Dawna stacja Opin, zwana przez miejscowych Openem z kościołem niegdyś gotyckim, po pożarze przebudowanym w r. 1802, który w ok. 1830 r. otrzymał wieżę. Wielki ołtarz barokowy, pochodzi ze zniesionego przez Prusaków klasztoru w Kadynach koło Elbląga – ponieważ był za duży, został w latach 1831-1833 cokolwiek zmniejszony i uzupełniony. Niektóre jego rzeźby pochodzą z Lubomina i Barczewa. Obydwa ołtarze boczne pochodzą z kościoła farnego w Ornecie – w jednym z nich dobry obraz św. Wojciecha z XVII w., w drugim św. Jakuba. Najcenniejszą ozdobą kościoła jest osiem gotyckich obrazów z tryptyku, pochodzących z ołtarza P. Marii w kościele w Ornecie ⁶. Pochodzą one z początku XVII w. i wykazują bardzo dobry pędzel nieznanego autora. Z Ornety pochodzą też obrazy apostołów z roku 1828. Kazalnica i organy barokowe. W dalszym ciągu przebiega pociąg duże lasy, za którymi leży stacja Wolnica. 3 km na pd. Bieniewo z kościołem z epoki gotyckiej, który przebudowano w końcu XVIII w. pod kierownictwem budowniczego Mazura. Wieża nadbudowana w połowie XIX w. Ołtarz wielki z końca XVIII w. W oknach witraże z r. 1877.

Łaniewo – wioska nad Łyną, w pięknej i bogatej w lasy okolicy. Biskupi warmińscy mieli tu niegdyś zwierzyniec, w którym w r. 1612 urządził biskup Rudnicki polowanie na cześć bawiącego u niego elektora Jana Zygmunta.
5 km na pd.-wschód Piotraszewo ze starym kościołem gotyckim, którego mury z kamienia i cegły pochodzą z XIV w. Wschodnia fasada ma ładny przyczółek schodkowy. Wieża w górnej części drewniana została zbudowana w początkach XVIII w., o czym świadczy herb biskupa Szembeka na chorągiewce. Ołtarz wielki z r. 1782 w stylu przejściowym z rokoka w nowoklasyczny, dzieło rzeźbiarza Schmidta z Reszla. W wielkim ołtarzu obraz św. Bartłomieja, poniżej rokokowe tabernakulum z r. 1798, roboty Schultza z Lidzbarka, który rzeźbił też ławki i kazalnicę.

6 km na północ wieś Runowo z kościołem odbudowanym po pożarze w r. 1857, w którym ze starego zachowano gotyckie mury. Zakrystia ma portal późnogotycki. Pułap drewniany, płaski. Ołtarze barokowe – kazalnica klasycystyczna.
7 km na zachód od Runowa Babiak z kościołem gotyckim z XIV w. powszechnego na Warmii typu, z wieżą nadbudowaną w r. 1844. Ołtarze i kazalnica barokowe. W wielkim ołtarzu obraz św. Anny pędzla Howela z Fromborka z pocz. XIX w.⁷ W ołtarzu św. Apolonii, który pochodzi z roku 1690, cztery rzeźby świętych z epoki gotyckiej pocz. XVI w. (św. Urszula, Agnieszka, Apolonia i Katarzyna) ⁸.

Borownik. 10 czerwca 1807 stoczona tu została bitwa pod Lidzbarkiem [Heilsbergiem], po której Prusacy i Rosjanie cofnęli się dalej na wschód. Armia prusko-rosyjska stała tyłem do miasta, na długiej linii, gdzie piechota opierała się o Łynę pod Borownikiem, a kawaleria, w szczególności kozacy, sięgali na północ aż po Wielką Wieś. Zachowały się jeszcze trzy szańce, za którymi Prusacy i Rosjanie czekali na atak Francuzów. Bitwa, która trwała od południa do nastania ciemności, toczyła się głównie w trójkącie między onymi szańcami a wsiami Borownik i Lauda. Na polach wykopuje się tu jeszcze często kule i części broni z tej bitwy.

W 2012 roku podczas badań archeologicznych fragmentu dawnego pola bitwy pod Heilsbergiem – Lidzbarkiem Warmińskim, po raz pierwszy po 1945 roku, odnaleziono szczątki francuskiego żołnierza 14. pułku dragonów.Archeolodzy odnaleźli jego szczątki pod niewielką warstwą ziemi. Leżał twarzą w dół, zwrócony w kierunku pobliskiego szańca. Nie miał przy sobie broni. Przy kompletnym szkielecie odkryto natomiast pozostałości ciemnozielonej tkaniny munduru, skóry z butów i kasku, ładownice, okucia z pasa i inne części żołnierskiego wyposażenia. Cynowe guziki z munduru z liczbą „14” pozwoliły ustalić jednostkę, w której służył. Prawdopodobną przyczyną śmierci francuskiego żołnierza była rana cięta głowy, zadana szablą lub pałaszem. Nieznane są jednak okoliczności, w jakich zginął.Jego uroczysty pogrzeb, w którym udział wzięła m.in. grupa stu rekonstruktorów w mundurach armii napoleońskiej oraz attache wojskowy Ambasady Francji, odbył się w czerwcu 2014 roku we wsi Ignalin k. Lidzbarka Warm.

2 km na północ od Borownik leży Ignalin z kościołem niegdyś gotyckim, który po przebudowie poświęcił na nowo biskup Krasicki. Wieża otrzymała wówczas brzydki hełm cebulasty.
Ze wzgórza, na którym obecnie stoi wiatrak, kierował Napoleon bitwą pod Lidzbarkiem ⁹.

Rowerowo-kolejowy szlak „zwiniętych torów” kończy się (zaczyna) ok. 2,5 km od centrum Lidzbarka, przy drodze wojewódzkiej nr 513, przy rozwidleniu na Lubomino i Ornetę.

[1] Szlak oznakowano kolorem zielonym.

[2] Szlak Świętej Warmii: Krosno.

[3] Kościół jest jednonawowy. Za nawy boczne autor uważa rzędy bocznych, szeroko otwartych kaplic.

[4] Konwikt mieszkalny dla księży istniał do roku 1945.

[5] sanktuariumkrosno.pl

[6] Mowa o obrazach manierystycznych z 1617 r.

[7] Obecnie umieszczona jest późnogotycka rzeźba św. Anny Samotrzeć.

[8] Obecnie w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

[9] Obecnie na wzgórzu, zwanym przez miejscowych Górą Wiatraczną, znajdują się pozostałości francuskich szańców. Sam zaś fakt kierowania z tego miejsca bitwą przez Napoleona wydaję się być jedną w miejscowych legend. Zob. J. Jasiński, S. Skowronek, Wschodniopruskie kampanie Napoleona, Olsztyn 2007, s. 135.