Tłokowo (niem. Lokau) to jedna z najstarszych osad na Warmii. W latach 90. XX wieku archeolodzy odkryli w jej granicach ślady osadnictwa sprzed jedenastu tysięcy lat.
Odsłonięto wtedy fragmenty znajdujących się na terenie dawnego jeziora polodowcowego szczątków drewnianego pomostu z bali brzozowych o długości około 20 metrów i dwóch mniejszych. Ich wiek oceniono na ponad dziesięć tysięcy lat przed naszą erą. Niezwykle cennym znaleziskiem okazało się kościane ostrze od harpuna „z dwoma pazami zbrojonymi wiórkami”. Takiej broni używały bowiem ludy wędrowne w epoce mezolitu (która trwała od 11 do 7 tys. lat p.n.e.), zajmujące się myślistwem, zbieractwem i rybołówstwem. Wiek, wykonanego z wycinka kości promieniowej dużego przeżuwacza: renifera, jelenia lub łosia, tzw. ostrza z Tłokowa naukowcy ocenili na 8 tysięcy lat.
Leżąca przy trasie Jeziorany – Bisztynek wieś Tłokowo została założona przez biskupa warmińskiego Eberharda z Nysy w 1318 roku (lub 1321) na ziemi pruskiej Tlocovia. 67 łanów miał zasiedlić i zagospodarować niejaki Ludwig.
Miejscowość rozwijała się intensywnie, co sprawiło, że w latach 1370-1390 wybudowano tu istniejący do dzisiaj kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Jednak obecny kształt świątynia zawdzięcza gruntownej przebudowie, jakiej dokonano około 1500 roku oraz późniejszym „dobudówkom” w postaci kaplicy grobowej z I połowy XVII wieku, drewnianej wieży dzwonniczej oraz niewielkiej kruchty z wieku XVIII.
We wnętrzu znajdują się trzy ołtarze. Główny, ufundowany przez rodzinę Stanisławskich herbu Sulima, z obrazem św. Jana Chrzciciela w centrum, pochodzi z 1702 roku. W bocznym lewym, z 1621 roku, umieszczono gotyckie rzeźby św. Katarzyny i św. Barbary z początku XV wieku. W siedemnastowiecznym wyzłoconym ołtarzu prawym, znajdują się figury św. Piotra i Pawła z XVI wieku. W kościele znajduje się także późnorenesansowa, bogato zdobiona ambona z XVI stulecia i obrazy z przełomu XVII i XVIII wieku.
Zachowało się także unikalne antepedium kurdybanowe (ozdobna osłona przedniej części ołtarza) z końca XV wieku oraz fragmenty unikalnej dekoracji maswerkowej rytej w tynku i gotyckich polichromii z połowy XV wieku.
Jednak Tłokowo znajduje się na szlaku Świętej Warmii za sprawą innej świątyni, która stoi wyjątkowo nie we wsi, ale w pewnej odległości od niej, samotnie pośród pól i lasów. Jest to warmińskie sanktuarium św. Rocha.
Podobnie jak w Głotowie i jej powstanie wiąże się z legendą o odnalezieniu puszki z Najświętszym Sakramentem w pobliskim lesie. Jako że nie wiadomo było, skąd się w nim wzięła, uznano to za cud, który postanowiono upamiętnić kaplicą. W roku 1665 zastąpił ją już nowy kościół poświęcony Świętemu Sakramentowi, bo od puszki z komunikantami zaczyna się jego historia.
W XVIII stuleciu, po przejściu przez Warmię epidemii dżumy, nowym patronem świątyni został św. Roch – chroniący od zarazy (a także patron między innymi aptekarzy, lekarzy i szpitali). Na początku drugiej połowy XIX wieku, nazywany z niemiecka Waldkirche (leśny kościół, kościół w lesie), został przebudowany i znacznie powiększony. W tym czasie był już bowiem ważnym celem pielgrzymek, przybywających do jedynego warmińskiego sanktuarium świętego.
Obecnie podwoje świątyni otwierane są tylko dwa razy do roku[1]: 15 sierpnia – w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, w przeddzień wspomnienia św. Rocha, oraz w drugim dniu Zielonych Świątek – dniu Zesłania Ducha Świętego.
Wtedy też można obejrzeć wnętrze kościoła, a w nim trzy rokokowe ołtarze z dość mocno zniszczonymi obrazami. W ołtarzu głównym przedstawiony jest św. Roch na obłoku, w towarzystwie anioła trzymającego napis Eris in Peste patronus, czyli: Będziesz patronem zarazy. Pod świętym w stroju pielgrzyma widoczni są chorzy błagający o pomoc. W ołtarzach bocznych umieszczono obrazy Jana Chrzciciela oraz Jezusa Ukrzyżowanego.
Uwagę zwraca przestrzelona figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem – „pamiątka” po żołnierzach Armii Czerwonej, którzy walczyli w Prusach Wschodnich w styczniu 1945 roku. Do zabytków zaliczany jest także barokowy krucyfiks znajdujący się obok kościoła z datą na cokole 1777.
Urokowi temu leśnemu kościółkowi dodaje z pewnością okolica – malowniczy krajobraz rolniczy, ciekawy układ przydrożnych i śródpolnych drzew. Urokliwe jest też jezioro Rink, z którego nazwą wiąże się legenda o młodej parze i orszaku weselnym, którzy utonęli w nim, gdy pod saniami załamał się lód (od zatopionych obrączek młodej pary – niem. ringe).
[1] Kaplica św. Rocha jest punktem filialnym parafii w Jezioranach.