KURKI: Śladami świętego Jana Pawła II

Ojciec Święty Jan Paweł II, podczas IV pielgrzymki do ojczyzny, tak 6 czerwca 1991 roku w Olsztynie zwrócił się w zakończeniu swojej homilii do tłumnie zgromadzonych wiernych: …to spotkanie ma dla mnie także szczególne znaczenie, bowiem mam dług wdzięczności wobec tej ziemi, która tyle razy, przez tyle lat udzielała mi schronienia, odpoczynku, dawała mi możliwość nabrania sił wewnętrznych, uspokojenia. To jest wielkie dobrodziejstwo tej ziemi, tych lasów, tych jezior, z którego korzystałem i które na pewno do dzisiaj jeszcze mi pomaga. Więc w imieniu tego, co było, i tego, co jest, dziękuję Warmii za papieża…

Przyszły papież, zarówno jako zwykły ksiądz, jak i biskup, wielokrotnie przebywał na pięknej warmińskiej ziemi. Jednak to właśnie udział w spływie rzekami Łyną i Marózką w sierpniu 1958 roku z pewnością miał dla niego wyjątkowe znaczenie. Podczas niego otrzymał wiadomość, iż ma stawić się u księdza prymasa Stefana Wyszyńskiego, aby odebrać nominację na biskupa pomocniczego w Krakowie. Dopłynął więc kajakiem do Kurek, a stąd udał się autostopem, którym był samochód ciężarowy dowożący zaopatrzenie do lokalnego sklepu, do Olsztynka i pociągiem pojechał do Warszawy. Po odebraniu nominacji wrócił do Olsztyna i dołączył do pozostałych uczestników spływu. Dzięki temu wydarzeniu wieś Kurki, leżąca co prawda na Mazurach, lecz tuż przy granicy z historyczną Warmią, na trwałe zapisała się na kartach historii.

Początki miejscowości sięgają XIV wieku. Została ona założona na terytorium zajmowanym dawniej przez plemię Galindów, a nazwa Kurki może sugerować, iż wcześniej było tu miejsce kultu ważnej dla Prusów bogini ziemi i urodzaju zwanej Kurko (Curche). Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1341 roku. Wtedy to wielki mistrz zakonu krzyżackiego Dietrich von Altenburg spotkał się z Henrykiem Lutrem – warmińskim wójtem krajowym. Celem spotkania było ratyfikowanie ustaleń dotyczących południowej granicy warmińskiego dominium, która miała przebiegać właśnie w okolicy wsi Kurki.

W 1466 roku II pokój toruński zakończył trzynastoletnie zmagania wojenne pomiędzy Rzeczpospolitą a państwem zakonu krzyżackiego. Na mocy jego postanowień dominium warmińskie weszło w skład państwa polskiego. Artykuł VIII głosił: …Zgodziliśmy się również, że kościół warmiński i jego biskup każdorazowy ze swą czcigodną kapitułą warmińską odtąd i nadal pozostawać będą pod władzą, w poddaństwie i pod protekcją wspomnianego pana Kazimierza króla i następców jego, królów, i Królestwa Polskiego ze wszystkimi swymi grodami, miastami, miasteczkami i twierdzami, mianowicie Lidzbarkiem [Warmińskim], Braniewem, Ornetą, Jezioranami, Olsztynem, Dobrem Miastem, Melzakiem [Pieniężnem], Fromborkiem, Biskupcami, ze wszystkimi okręgami, szlachtą, wasalami, wsiami, przynależnościami i przyległościami swymi. A my, Ludwik mistrz i następcy, komturowie, i Zakon wyraźnie wyrzekamy się władzy nad nim, jego poddaństwa i protekcji nad nim, a wszelkie prawo, które nam w jakikolwiek sposób przysługiwało dotąd wobec wspomnianego kościoła, biskupstwa i kapituły, w całej pełni przelewamy [i] przenosimy niniejszym na wspomnianego najjaśniejszego króla pana Kazimierza, następców jego, królów, i Królestwo Polskie… W tym momencie dziejów ustalona w 1341 roku w okolicach Kurek południowa granica stała się oficjalną granicą pomiędzy dwoma państwami.

Kolejne zmiany przynosi rok 1525 – kiedy wielki mistrz krzyżacki Albrecht Hohenzollern złożył hołd lenny królowi polskiemu Zygmuntowi Staremu. Zanim to jednak uczynił, przekształcił państwo zakonne w świeckie Prusy Książęce. Kolejnym zaś jego krokiem było wprowadzenie w nich protestantyzmu jako religii dominującej. Tak oto granica przebiegająca niedaleko wsi ponownie uzyskała nowy status – oddzieliła katolicką Warmię od protestanckich Prus Książęcych, których częścią były Mazury.

W połowie XVIII wieku została w Kurkach wzniesiona świątynia protestancka w stylu barokowym. Oficjalnie oddano ją do użytku wiernym w 1753 roku. Po II wojnie światowej, gdy wielu ewangelików opuściło Mazury i wyjechało do Niemiec, kościół powoli popadał w ruinę. Został przejęty przez katolików i nadano mu wezwanie św. Maksymiliana Marii Kolbego.

Budowla jest nieduża, jednonawowa, orientowana. Empora chóralna znajduje się nie tylko nad wejściem, ale okala również z dwóch stron nawę główną. Od zachodu dostawiona jest czterokondygnacyjna wieża nakryta dachem hełmowym, a od północy zakrystia. Wewnątrz zwraca uwagę epitafium poświęcone mieszkańcom parafii poległym podczas I wojny światowej oraz witraże znajdujące się w oknach tuż za ołtarzem. Na zewnętrznej ścianie świątyni przy wejściu umieszczono w czerwcu 2001 roku tablicę upamiętniającą pobyt na spływie w Kurkach przyszłego papieża Jana Pawła II.

Podczas wygłoszonej w Olsztynie homilii papież zwrócił się również z apelem do wiernych, mówiąc: Niech Bóg zachowa ten wielki skarbiec pięknej przyrody warmińskiej, pojezierza, lasów. (…) Nie dajcie go nigdy w żaden sposób zniszczyć czy nawet uszkodzić, bo to jest wielkie dobrodziejstwo. Trzeba więc to dobrodziejstwo chronić, a aby to odpowiednio czynić, trzeba je poznawać. Atrakcje wsi Kurki, położonej nad jeziorem Kiernoz Wielki oraz rzekami Marózką i Łyną, to nie tylko zabytkowy kościół z dawnym ewangelickim cmentarzem. Przez miejscowość prowadzą piesze, rowerowe i kajakowe szlaki turystyczne, m.in. szlak rowerowy Gościniec Niborski z Bartąga do Napiwody oraz szlak pieszy z Olsztyna do rezerwatu Źródła Rzeki Łyny. Przejazd bądź przejście nimi z pewnością skłonią do zadumy nad pięknem warmińskich i mazurskich krajobrazów oraz nad bogatą, i wciąż skrywającą wiele zagadek, historią tych ziem.