Pociąg biegnie w kierunku pn.-zach. mając po lewej ręce długie jezioro Ukiel. Przy jego północnym końcu leży: Gutkowo wieś 1 z kościołem katol. gotykiem ceglanym z kon. XIV w., który poświęcono w r. 1500. Wieżę zdobią płaskorzeźby z terakoty tego rodzaju jak w Ornecie. Pułap drewniany płaski. Wielki ołtarz rokokowy z dobrym obrazem św. Wawrzyńca. Boczne ołtarze barokowe, jeden z obrazem Ukrzyżowania, drugi M. B. Bolesnej. Kazalnica i organy barokowe – całe urządzenie wewn. z XVII i XVIII w.
W lutym 1807 roku z wieży tego kościoła cesarz Napoleon Bonaparte obserwował przygotowania do bitwy, jaką miały stoczyć jego wojska z armią rosyjsko-pruską na polach pod Jonkowem.
Pogrom, jakiego doznała jego armia 14 października 1806 roku na polach pod Jeną oraz Auerstädt i w konsekwencji zajęcie Berlina nie skłoniło króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III do podjęcia rozmów pokojowych ze zwycięskim cesarzem Napoleonem. Schronił się tylko w Królewcu, gdzie postanowił czekać na pomoc sojusznika – powoli koncentrującej się armii cara Aleksandra I. Na początku grudnia 1806 roku prące na wschód wojska francuskie doszły do linii Wisły. Z drugiej strony zbliżały się do niej wojska rosyjskie. Do pierwszych poważniejszych starć obu armii doszło 26 grudnia na prawym jej brzegu pod Gołyminem i Pułtuskiem.
Toczone w ciężkich warunkach pogodowych bitwy nie przyniosły rozstrzygnięcia. Wojna przeniosła się do Prus Wschodnich, które stały się teraz głównym teatrem działań zbrojnych. Tu też, z początkiem stycznia 1807 roku francuska Wielka Armia rozłożyła się na leża zimowe. Jednak wypoczynek nie trwał długo, gdyż dowódca sił rosyjskich, gen. Leontij Benningsen postanowił wykorzystać ten fakt i wznowił działania, atakując jeden z francuskich korpusów rozlokowany nad Drwęcą. Przebywający w Warszawie Napoleon pojawił się na froncie już 31 stycznia, lokując swoją kwaterę w Wielbarku. Tu zdecydował się uderzyć w kierunku na Olsztyn, aby odciąć od Królewca wojska rosyjsko-pruskie operujące w okolicy Morąga.
1 lutego pod Pasymiem doszło do pierwszej potyczki w tej kampanii, a dzień później obie armie rozwinęły się między Jonkowem a Olsztynem, dążąc do rozstrzygającego starcia.
Front działań został ustalony przez rosyjskiego dowódcę na wzniesieniach, wzdłuż drogi Węgajty – Jonkowo – Mątki, gdyż ukształtowanie terenu sprzyjało obronie. Pozycję wzmocniono przygotowanymi przez wojska carskie szańcami. Zgromadził tu 80 tys. żołnierzy i ponad 540 armat.
(źródło: Wikipedia)
Napoleon osobiście obserwował rosyjskie przygotowania do bitwy z wieży kościoła w Gutkowie, do którego przybył rankiem 3 lutego. Resztę dnia spędził w nieodległym zamku w Olsztynie, gdzie rozłożywszy mapy zaczął wydawać rozkazy, chcąc następnego dnia zaatakować nieprzyjaciela. Oczekując na koncentrację swych sił wydał polecenia opanowania mostów na Łynie we wsi Barkweda i Dobrym Mieście, co pozwoliłoby mu na oskrzydlenie sił rosyjskich.
W Dobrym Mieście opanowanie przeprawy i miasta przyszło Francuzom stosunkowo łatwo – wzięto 1600 jeńców oraz zdobyto liczne tabory i dobrze zaopatrzone magazyny. Most w Barkwedzie żołnierze z korpusu marszałka Nicolasa Soulta zdobyli dopiero wieczorem w wyniku krwawego starcia, tracąc do 600 ludzi (straty Rosjan wyniosły ok. 1100 żołnierzy).
Realna już tym samym groźba wyjścia wojsk przeciwnika na lewą flankę i tyły armii carskiej sprawiła, że gen. Benningsen podjął decyzję o rezygnacji z boju i dyskretnym wycofaniu się z zajmowanych pozycji na północ, w kierunku Górowa Iławeckiego.
Odłożywszy bitwę na 4 lutego Napoleon kazał rozbić dla siebie biwak w Gutkowie, skąd chciał kierować starciem. Wprawdzie wraz z nastaniem świtu pod Jonkowem doszło do wymiany ognia pomiędzy wojskami francuskimi i koalicji rosyjsko-pruskiej, ale krótkotrwały opór wojskom napoleońskim stawiły już jedynie oddziały tylnej straży osłaniających odwrót.
Tak relacjonowała to zdarzenie ówczesna „Gazeta Poznańska”:
Świtkiem dnia 4 lutego rekognoskował na równinie generał lekkiej jazdy Lasalle [tzn. w centrum zgrupowania] ze swoimi huzarami obroty nieprzyjaciela; za jedną razą ukazawszy się, linia kozaków i jazda nieprzyjaciela wystąpiły naprzeciw niemu. Wielki Książę Bergu [marsz. Joachim Murat] uformował jazdę swoją liniami i postępował dla uważania nieprzyjaciela. Zaczęła się kanonada, lecz tuż dowiedziano się z pewnością, iż nieprzyjaciel użył nocy ku swojej rejteradzie, nie zostawiwszy jak tylko tylną straż. Uderzono na nią lewem, prawem skrzydłami i centrum. Jazda nieprzyjacielska została po kilka razy porażona; z tym wszystkim trudność górzystej a nierównej okolicy przeszkodziła działaniu jazdy2 .
W okolicach Jonkowa wojska napoleońskie straciły nie więcej niż 300 zabitych i rannych. Podobne straty ponieśli Rosjanie.
Do kolejnych walk oddziałów obu armii doszło 6 lutego w okolicach wsi Gołogóra i Skolity oraz Dwórzna; 7. – Górowa Iławeckiego.Odejście wojsk gen. Bennigsena spod Jonkowa opóźniło o kilka dni zakończenie kampanii zimowej Bonapatrego. Jej finał przyniosła jedna z najkrwawszych batalii epoki napoleońskiej – bitwa, która rozegrała się 7-8 lutego pod Pruską Iławą (obecnie Bagrationowsk w obwodzie kaliningradzkim). Poległo w niej łącznie ponad 40 tys. żołnierzy obu stron, a prawie 30 tys. odniosło rany.
Nie przyniosła ona jednak zakończenia wojny. Obie armie wyniszczone tą batalią, jak i całą kampanią prowadzoną w niezwykle trudnych warunkach pogodowych i terenowych rozlokowały się ponownie na leżach zimowych3 . Walki wznowione zostały dopiero z początkiem lata 4.
By zachować w pamięci wydarzenia z okresu wojen napoleońskich, utworzono na Warmii liczący 39 km Szlak Napoleoński, który początek swój bierze w Barkwedzie i wiedzie przez Gutkowo, Mątki, Jonkowo, Łomy, Pupki, Gołogórę, Skolity, Dąbrówkę do Konradowa. W każdej miejscowości, przez którą wiedzie umieszczono tablice przybliżające historię potyczek obu armii.
Jonkowo wieś na pograniczu etnograficznym – stąd na północ ciągną się wsie niemieckie, na południe polskie. Ładny kościół katolicki, trzynawowy, gotycki, poświęcony pierwotnie w r. 1580 przez biskupa Kromera, a po restauracji w XVIII w. w r. 1789 przez biskupa Krasickiego5.
Ozdobą kościoła na zewnątrz jest wieża i późnogotycki przyczółek schodkowy fasady wschodniej, który zamyka oryginalna okrągła sygnaturka. Sklepienie drewniane z niezbyt artystycznymi malowidłami z XVIII w. Ołtarze i kazalnica barokowe, organy nowe. Na ścianach kilka starych obrazów.
4 km na zachód, niedaleko skrzyżowania linii kolejowych, pobojowisko pod Wilimowem z r. 1807, gdzie są ślady szańców.
5 km na pd.-zachód leży polska wieś Wrzesina z kościołem katol. św. Marii Magdaleny. Jest to ceglany gotyk z XV w. z wieżą, poświęcony w r. 1500. Schodkowa fasada wschodnia z r. 18726 . Sklepienie drewniane ma liche malowidła. Ołtarze i kazalnica barokowe. Na południe od wsi rozciągają się rozległe rządowe Lasy Kudypskie, wśród których leży kilka niewielkich jezior. Największe z nich Giłwa [zwane też Rentyńskim] ma zaledwie 1 km2 pow.
W dalszym ciągu tor przecina znowu polskie terytorium etnograficzne, wśród którego leży następna stacja Wołowno. 2 km na zachód malowniczo wśród lasów i wzgórz położone jezioro Łabędź. Najbliższa w kierunku pn. wieś Szałstry.
5 km na północ leży wieś Nowe Kawkowo. Kościół katol. gotyk z kon. XIV w. z drewnianą wieżą. Ołtarze i kazalnica 7 barokowe i rokokowe z XVIII w.
Gamerki Wielkie – wieś nad jeziorem tej nazwy. Jest to ostatnia stacja tej linii [Olsztyn – Elbląg, przez Morąg] leżąca na Warmii. 1 km. za stacją kolejową na moście na Pasłęce opuszcza pociąg jej granice, a następna stacja Kozia Góra leży w najbardziej na północ wysuniętym klinie pow. ostródzkiego8 .
- Obecnie jest to dzielnica Olsztyna ze stacją kolejową Olsztyn-Gutkowo. ↩︎
- Cyt. za J. Jasiński, S. Skowronek, Wschodniopruskie kampanie Napoleona, Olsztyn 2007, s. 19-20. ↩︎
- Końcowym epizodem tej kampanii było powtórne opanowanie przez Francuzów Braniewa 26 lutego. ↩︎
- Zob. Rozdział 10. Lidzbark warmiński i okolica. ↩︎
- Okolice Szlaku Świętej Warmii: Jonkowo. ↩︎
- W l936 roku dobudowano jeszcze prezbiterium ↩︎
- Ołtarze barokowe zostały przekształcone w latach 1857-1866. ↩︎
- Administracyjnie osada ta położona jest obecnie w gminie Łukta, w powiecie ostródzkim. ↩︎
ROZDZIAŁ 4. ROZDZIAŁ 6.