Historia Warmii przeplata się z losami zapamiętanych przez świat wielkich postaci, a jedną z nich jest Cesarz Napoleon Bonaparte. Pobyt francuskiego imperatora do dziś upamiętniają miejsca nazwane jego imieniem, jak choćby barkwedzki „dąb Napoleona”, spod którego – jak głosi legenda – dowodził swoim wojskiem. Przebieg „warmińskiego” epizodu wschodniopruskiej kampanii napoleońskiej, nazwanego przez historyków „manewrem Olsztyn – Jonkowo”, upamiętnia lokalny Szlak Napoleoński.
Napoleon Bonaparte (1769-1821) był wybitnym przywódcą politycznym, który jako władca Francji przez ponad dekadę miał znaczący wpływ na dzieje Europy i świata. Dorobek epoki napoleońskiej to wyjątkowo cenne dziedzictwo, istotne dla wielu europejskich krajów. Zasługuje ono na należne miejsce we współdzielonej przez mieszkańców Europy interpretacji wydarzeń historycznych. We współczesnej Europie wciąż widoczne są efekty jego poczynań. Wpływ epoki nazwanej jego imieniem można dostrzec także w krajobrazach, budynkach, pomnikach, meblach, dziełach sztuki i aktach prawnych, a także w bogatym dziedzictwie niematerialnym związanym z jego legendą.
W 2004 roku Charles Bonaparte zainicjował powstanie Europejskiej Federacji Miast Napoleońskich. W 2015 roku Destination Napoleon (Szlak Napoleoński) otrzymał certyfikację Szlaku Kulturowego Rady Europy. Obecnie zrzesza ponad 50 ośrodków związanych z dziejami napoleońskimi.
W projekcie uczestniczą trzy polskie miasta, w tym Lidzbark Warmiński.
Bitwa, która odbyła u jego bram 10 czerwca 1807 r. – znana jako bitwa pod Heilsbergiem (dawna nazwa Lidzbarka) – była największym starciem napoleońskim na terenach dzisiejszej Polski. Wojska Cesarza pokonały siły prusko-rosyjskie dowodzone przez gen. Leontija Bennigsena. Wprawdzie nie przyniosła militarnego rozstrzygnięcia, chociaż obie strony poniosły duże straty, jednak „Heilsberg” również znalazła się na paryskim Łuku Tryumfalnym wśród nazw 158 bitew stoczonych w okresie pierwszej Republiki i Cesarstwa francuskiego.
Drugim, wprawdzie nieformalnym „miastem napoleońskim” regionu jest niewątpliwie Ostróda. Napoleon mieszkał tu na zachowanym do dziś zamku krzyżackim od 21 lutego do 1 kwietnia 1807 r. i stąd „rządził cesarstwem” – jak głosi okolicznościowa tablica upamiętniająca to wydarzenie. Tu też rozwijał się jego głośny romans z Marią Walewską.
Kontynuowany, później na jego kolejnej kwaterze, w pałacu rodu von Finckensteinów w Kamieńcu k. Susza.
Szlaki napoleońskie w naszym kraju to trasy upamiętniające pobyt i działania wojsk Napoleona Bonapartego na ziemiach polskich, szczególnie podczas kampanii przeciwko armiom IV koalicji antyfrancuskiej tworzonej przez Prusy i Rosję, wspierane przez Wielką Brytanię w latach 1806-1807. Jej efektem było powstanie „odrodzonej polskiej niepodległości” – Księstwa Warszawskiego. Są one znaczącym elementem dziedzictwa kulturowego i turystycznego, łączącym historię z możliwościami aktywnego wypoczynku.
Pierwszy powstał w 2010 roku na terenie sześciu powiatów wielkopolskich i przebiega przez ponad 20 miejscowości i miejsc historycznych, związanych m.in. z osobami walczącymi w armii cesarskiej.
Warmiński Szlak Napoleoński powstał w związku z 200. rocznicą zimowego rozdziału kampanii pruskiej Cesarza Francuzów.
Licząca ok. 40 km długości trasa prowadzi przez wsie, które w lutym 1807 roku były świadkami zmagań armii francuskiej z siłami koalicji rosyjsko-pruskiej. Pierwsza jest Barkweda, gdzie 3 lutego 1807 roku żołnierze z korpusu marszałka M. Soulta stoczyli krwawą bitwę o przeprawę na rzece Łynie. Kolejny przystanek to Mątki – miejsce stacjonowania części wojsk napoleońskich, które zmierzały do Jonkowa, gdzie miało dojść do rozstrzygającego starcia. Przygotowaniom do walki przyglądał się sam Napoleon, który z istniejącej do dziś wieży kościoła w podolsztyńskiej wówczas wsi, a obecnie dzielnicy miasta, w Gutkowie, śledził ruchy wojsk i wydawał rozkazy swej armii.
Mimo poczynionych przez obie strony przygotowań, których pamiątką jest m.in. tzw. „rosyjski szaniec”, do bitwy pod Jonkowem nie doszło, gdyż wojska koalicji nocą 3/4 lutego wycofały się w kierunku na Łomy i Pupki. Do kolejnego krwawego starcia obu armii doszło 6 lutego w okolicach wsi Gołogóra i Skolity. Na plebanii w Skolitach Napoleon spędził noc po bitwie.
Szlak prowadzi dalej do Dąbrówki, jednego z punktów rosyjskiego oporu, i Kondradowa, w którym doszło do kolejnego starcia. Tu kończy się wędrówka śladami napoleońskiego „manewru na Olsztyn”.
Zimową kampanię cesarz Francuzów zakończył zwycięską, ale niezwykle krwawą dwudniową (7-8 lutego) bitwą pod Pruską Iławą (obecnie Bagrationowsk w Obwodzie Kaliningradzkim FR).
Zob. Napoleon w Polsce – dzień po dniu (portal Napoleon.org.pl)