12. Orneta -> Braniewo

Henrykowo, wieś z kościołem [pw. św. Katarzyny] gotyckim z końca XIV w. Wieżę dobudowano w r. 1715, a w końcu XIX w. w miejsce barokowego hełmu dodano jej, oraz wschodniej fasadzie przyczółki schodkowe. Płaski strop zdobią malowidła J. Strungego († 1861), także ściany pomalowano wedle jego projektów. Wielki ołtarz barokowy ma obraz św. Katarzyny, pędzla Pipera z r. 1682. Boczne ołtarze, późnorenesansowe z r. 1639 mają obrazy św. Anny i św. Marii Magdaleny. Kazalnica i organy z połowy XVIII w. przejście z baroku w rokoko. Na ścianie dwa obrazy w manierze Caravaggia, pędzla Piotra Kolberga z r. 1712 – na jednym z nich odportretował autor siebie (postać w peruce). Ponadto jest tu jeszcze kilka starych dobrych obrazów.
2 km na zachód od stacji leży wioska Glebisko. 1 km na pd. od wsi leży nieduże jezioro Tanty otoczone lasem, dość malownicze, częsty cel wycieczek mieszkańców Melzaku i Ornety.
W dalszym ciągu wznosi się pociąg na wyżynę 128 m n.p.m., skąd zjeżdża w dół (z okien wagonu ładny widok na okolicę) przez duży wiadukt nad rzeką Wałszą do Melzaku, na dworzec położony 1 km na północ od miasta.

Niemiecki Mehlsack (Melzak) to obecne warmińskie Pieniężno¹. Ta nowa nazwa nadana została miasteczku po wojnie, by upamiętnić polskiego społecznika, dziennikarza i twórcę „Gazety Olsztyńskiej” Seweryna Pieniężnego Jr (1890-1940). Pierwotna pochodziła od nazwy osady Prusów, która brzmiała Melcekuke, czyli „Czarci Las” (malte – las, zarośla, kuke – czart, zły demon). Niemieccy osadnicy zniemczyli ją na Mehlsack (Wór mąki), a Polacy uprościli do określenia Melzak. W lipcu 1945 roku miasto otrzymało nazwę Mąkowory, jako dosłowne tłumaczenie jego nazwy niemieckiej, która obowiązywała przez dwa lata. 15 marca 1947 roku decyzją Komisji Ustalania Nazw Miejscowych na terenie Warmii i Mazur na mapach pojawiło się Pieniężno.

Druga wojna światowa zmieniła nie tylko nazwę miasta. Olbrzymie zniszczenia jego infrastruktury spowodowały, że między innymi i współczesny budynek stacji kolejowej w niczym nie przypomina Bahnhof Mehlsack, który widział Mieczysław Orłowicz. Szkoda, bo mimo iż oddany do użytku został stosunkowo późno, bo dopiero 1 maja 1914 r., był przedstawicielem typowego budynku stacyjnego początków kolejnictwa w Prusach Wschodnich, z których tylko nieliczne zachowały swój pierwotny, zabytkowy już wygląd, tak jak na przykład dworzec w Braniewie. Dlatego warto ocalić od zapomnienia także obraz dawnej stacji kolejowej w niewielkim miasteczku Prus Wschodnich:

„Na parterze dworca znajdowała się przejściowa hala z kasami biletowymi i bagażowymi. Z lewej strony restauracja dworcowa z salą drugiej i trzeciej klasy. Po prawej stronie pomieszczenia służbowe, kasy biletowe, odprawa bagażu i pokój dyżurnego ruchu. Na piętrze było pomieszczenie dyżurnego ruchu, kierownika restauracji dworcowej i jednego nastawniczego. Z prawej strony przylegały pomieszczenia ekspedycji towarowej z obszernym magazynem z długą rampą ładunkową i dwoma długimi torami z dużą krytą rampą dla bydła. Oprócz tego w budynku Stacji mieściło się pomieszczenie dla kapitana stacji, dyżurnego ruchu, który z pomocą nastawnicy manewrował po l4-stu torach pociągami i wagonami. Od niego otrzymywali zlecenia pełniący dyżur w dwóch krańcowych nastawnicach „Ms-Południe” i „Mn-Północ” odnośnie ustawiania zwrotnicy i sygnałów. Oprócz tego były dwie prywatne bocznice tartaku i miejskiego przedsiębiorstwa handlowego.

Naprzeciw budynku stacji stała wieża ciśnień. Była tam także obrotnica o średnicy l8 m, półokrągła lokomotywownia, dom mieszkalny urzędnika i warsztaty kolejowe. Wieża ciśnień była wysmukłą budowlą z cegieł, której zbiornik był napełniony wodą z Wałszy. Wodą tą zasilano lokomotywy parowe.
Do obsługi stacji, do obstawienia poszczególnych posterunków i ich zastępstw zatrudnionych było 12 urzędników, 12 pomocniczych urzędników, 8 pomocniczych dróżników, 2 stolarzy, 1 murarz, l zdun, 1 pracownik ruchu, 20 pracowników na torach i około 20 zastępców. Dodatkowo corocznie zatrudniano prywatne przedsiębiorstwa z miasta do przeprowadzania pewnych prac.
Dziennie wydawano przeciętnie 300 biletów. Bliskość doliny rzeki Wałszy ściągała wielu wycieczkowiczów i ożywiała ruch podróżujących„².

Powstało [Pieniężno] po r. 1288 w okolicy zwanej „Wenn”, w miejscu staropruskiej osady, a w r. 1312 otrzymało prawo miejskie. W r. 1454, w odróżnieniu od Ornety i innych miast warmińskich, stało po stronie Krzyżaków, których niekarne żołdactwo jednak mimo to złupiło i spaliło miasto i kościół, obrabowało skarbiec do tego stopnia, że przez dwa lata 1455-1457 miasto, a raczej jego zgliszcza pustką stały. W r. 1466 Polacy pod wodzą Jana Sławskiego zajęli zamek i wytrzymali oblężenie przez Krzyżaków. W r. 1520 zdobyli znowu zamek Krzyżacy, a sześć zdobytych tu chorągwi powiesili w tumie w Królewcu. W r. 1626 widzimy tu Szwedów, a przy zdobywaniu miasta przez Polaków zostało ono spalone. W r. 1703 przebywały tu przez 6 miesięcy szwedzkie wojska Karola XII, w r. 1710 spustoszyła miasto dżuma, na którą zmarło 200 osób. W r. 1772 liczyło Pieniężno 1930 mieszk., po czym powoli wzrastając doszedł w r. 1895 do 4063, na której to wysokości utrzymał się do wojny.

Idąc z dworca do miasta przechodzimy obok niewielkiego kościoła św. Jakuba ³, barokowego, którego fasadę wykończono w r. 1723. Umieszczone w ołtarzach i na sklepieniu obrazy św. Rocha i św. Rozalii, patronów przeciw zarazie, świadczą, że kościół budowano pod wrażeniem dżumy z r. 1710.

Obecnie, od 1959 roku świątynię użytkują grekokatolicy.
W roku 1947 w ramach Akcji „Wisła” na teren ówczesnego powiatu braniewskiego (okolice Pieniężna, Braniewa i Ornety) przesiedlono z południa Polski kilka tysięcy Ukraińców. Wprawdzie władze komunistyczne zlikwidowały przy tej okazji struktury Cerkwi greckokatolickiej, ale po 1956 r. zezwoliły na odprawianie mszy w tym obrządku. Pierwsze regularne nabożeństwo w zniszczonym budynku pieniężnieńskiej świątyni odprawił ksiądz Petro Hardybała 4 stycznia 1959 r. W latach 1987-1990 roku cerkiew odremontowano i powiększono o prezbiterium, zakrystię, salki katechetyczne, a także piwnice. W dobudowanej części stanął ikonostas, który wykonał Mirosław Smerek (1935-1995), znany olsztyński malarz urodzony we wsi Monastyr pod Jarosławiem.
Cerkiew pw. św. Michała Archanioła. jest obecnie jednym z centrów życia religijnego i kulturalnego miasta.

Nad miastem dominuje gotycki kościół farny [pw. św. Piotra i Pawła] nowo wzniesiony w r. 1895 w miejsce rozebranego wówczas poprzedniego. Był on budowlą gotycką z końca XIV w. z dwoma schodkowymi przyczółkami fasady i stojącą nie jak zwykle na osi kościoła, ale z boku, potężną, czworoboczną wieżą o 47 m wysokości. W wielkim ołtarzu był tryptyk późnogotycki z r. 1554, poświęcony przez biskupa Hozjusza, który niestety nie zachował się, gdyż w r. 1688 zastąpiono go ogromnym ołtarzem barokowym z obrazem Niep. Poczęcia ⁴.

Z tego samego czasu pochodziły też boczne ołtarze św. Józefa i św. Antoniego. Rokokowy ołtarz św. Anny zastąpił w XVIII w. dawny tryptyk gotycki. Kazalnica empirowa z r. 1822. Na lewo od wielkiego ołtarza barokowe stalle z r. 1695, ozdobione dużym obrazem św. Wojciecha, podobnego stylu chrzcielnica. Dwa pająki mosiężne z XVII w. i ówczesny ładny barokowy świecznik cynowy, 1,20 m wysoki. Na prawo od wielkiego ołtarza obraz umieszczony na pamiątkę dżumy z r. 1710 przez ówczesnego burmistrza Andrzeja Drommlera, charakterystyczny tym, że widzimy tu obraz ówczesnego Pieniężna. Obok epitafium tegoż Drommlera z czarnego marmuru z r. 1742 [„Na większą cześć Bogu Najwyższemu, na chwałę św. Rozalii jako szczególnej patronki w czasie zarazy, która dotychczas w 1710 roku około 200 ludzi pochłonęła. Na smutną pamiątkę polecił wymalować Andrzej Drommler”]. Bardzo ładnie ornamentowane są barokowe organy.

Budując nowy kościół, zatrzymano ze starego jedynie wieżę, która jednak obecnie stoi nie z boku, ale na osi kościoła. Umieszczono w nim wiele zabytków ze starego kościoła. Całość ma wygląd starych kościołów krzyżackich, przypominający w wielu szczegółach kościół w Ornecie, a znawcy uważają go za najpiękniejszy z nowych kościołów na Warmii. Jest to kościół pięcionawowy, którego sklepienie podtrzymuje osiem filarów z piaskowca i granitu, w założeniu halowy. W oknach prezbiterium witraże. Na zewnątrz zdobi wieżę i kościół 15 schodkowych przyczółków gotyckich.

Obok kościoła leżącego na wzgórzu stoi stary zamek, który podobnie jak w Olsztynie, był zamkiem kapituły we Fromborku, a zarządzał nim jeden z kanoników ⁵. Zachowały się z niego dwa skrzydła⁶ . Również z murów miejskich nic się nie zachowało.
Niewiele pozostało też z pieniężeńskiego rynku. Gdy 17 lutego 1945 roku dotarli tu żołnierze 3. Frontu Białoruskiego miasto i przyległe tereny stanowiły pustynię. W bilansie strat i szkód sporządzonych w ówczesnym powiecie braniewskim napisane zostało: „Ile trzeba włożyć pracy i wysiłku, aby doprowadzić do odbudowy przynajmniej najbardziej potrzebnych przedsiębiorstw. Najważniejszą bolączką jest unieruchomienie najważniejszej linii kolejowej przebiegającej wzdłuż całego powiatu od Braniewa przez Pieniężno – Ornetę do Olsztyna. Miasta leżą w gruzach. Pieniężno zniszczone w 90 proc., a istniejący tu przemysł nie został zinwentaryzowany z powodu całkowitego jego zniszczenia”.

W dawnym centrum miasta zachował się budynek ratusza z XIV-XV wieku, który podczas działań wojennych w r. 1945 został niemal doszczętnie zniszczony. Znajdujące się w nim zabytkowe przedmioty i obrazy rozszabrowano ⁷. W latach 80-tych rozpoczęto jego rekonstrukcję.
Pozostała też 28-metrowa wieża mieszczącego się przy rynku zboru ewangelickiego. Neogotycka świątynia, po której pozostały jeszcze kamienne fundamenty, powstała w latach 1844-1851 prawdopodobnie według projektu Karla Friedricha Schinkela. W roku 1945 została częściowo zniszczona, następnie rozebrana w latach 60.

W czasie gdy Mieczysław Orłowicz zwiedzał Prusy Wschodnie po Warmii podróżowali również przedstawiciele misyjnego Zgromadzenie Słowa Bożego (Societas Verbi Divini, SVD), założonego w 1875 roku w Holandii. Poszukując nowych kandydatów na misjonarzy werbiści podjęli bowiem starania o utworzenie także tu placówki swojego zakonu, gdyż szczególnie mocno zależało im na kandydatach ze środowisk katolickich.

Już w 1907 roku przełożeni Zgromadzenia Słowa Bożego myśleli o tym, by w katolickiej Warmii założyć dom misyjny. Pierwsi werbiści pochodzący z Warmii jeszcze sprzed tego okresu zrobili w Zgromadzeniu dobre wrażenie. Był jeden problem. Na to, by móc się osiedlić na Warmii, potrzebne były od władz cywilnych specjalne pozwolenia, których zasadniczo nie można było uzyskać. Dlatego chwilowo zaniechano tego planu. Trudność ta jednak ustała z chwilą zakończenia I wojny światowej. Zakaz osiedlania się na tym terenie nowych instytucji zakonnych upadł wraz z przegraną przez Prusy wojną. Dlatego przystąpiono do realizacji programu z 1907 roku.

W dniu 1 marca 1920 roku pierwsi członkowie Zgromadzenia Słowa Bożego wprowadzili się do gospodarstwa rolnego odkupionego od państwa Krügerów. Było ono położone w niewielkiej odległości od miasta Pieniężna. Tak narodził się Dom Misyjny pod wezwaniem św. Wojciecha – wielkiego misjonarza tych ziem ⁸.

W latach 1921-1931 powstał tu kompleks klasztorny, który do dziś służy dwóm celom – niesieniu pomocy duchowieństwu diecezjalnemu oraz kształceniu młodych ludzi wyznania katolickiego na misjonarzy. Mury funkcjonującego tu od jesieni 1948 roku Wyższego Seminarium Duchownego Werbistów w Polsce do tej pory opuściło kilkuset zakonników, którzy pracowali i pracują w 60 krajach świata.

Dzięki ich działalności misyjnej od lat do Pieniężna trafiają obiekty związane z kulturą, religiami oraz chrześcijaństwem krajów, w których pracują. Stanowią one podstawę zbiorów funkcjonującego w klasztorze Muzeum Misyjno-Etnograficznego Księży Werbistów. Zgromadzono w nim najbogatszy i najlepiej opracowany kościelny zbiór eksponatów prezentujących dorobek duchowy i materialny ludów Dalekiego Wschodu, Indii, Oceanii, Afryki i Ameryki Łacińskiej ⁹.

Niewątpliwą atrakcją turystyczną miasta jest most nad rzeką Wałszą – najwyższy, liczący 28,5 m (40 m od lustra wody), czynny most kolejowy w Polsce. Dwa filary oraz dwie dźwignie wspierają trzy zwisające łuki – przęsła kratowe o rozpiętości ponad 42 metrów każde. Most ma długość prawie 160 metrów. Oddany został do użytku w 1884 roku wraz z linią kolejową łączącą Pieniężno z Braniewem. Rok później oddano także jednotorową linię Olsztyn – Królewiec. Trasę tę pociągi pokonywały w czasie 2 godzin i 50 minut, zatrzymując się na wszystkich stacjach i przystankach.

Most został wysadzony w powietrze przez wycofujące się wojska niemieckie 17 lutego 1945 r. Przez kilka lat linia łącząca Olsztyn z Pieniężnem i Braniewem była nieczynna. Połączenie z Królewcem przestało mieć sens, gdy ostatecznie, już jako Kaliningrad miasto to znalazło się w radzieckiej części Prus Wschodnich. Odbudowano i oddano go ponownie do użytku w marcu 1951 r. Roztacza się z niego piękny widok na okolicę.

Miasto leży w dolinie rzeki Wałszy, która uchodzi za jedną z najpiękniejszych okolic Warmii, ściągając tu w lecie rzesze wycieczkowiczów. Rzeczka ta ma charakter potoku górskiego, dzięki temu, że na przestrzeni 30 km od źródeł do ujścia ma 200 m spadku.
Walory przyrodnicze doliny tej rzeki, doceniane jeszcze przed I wojną światową, stały się podstawą do utworzenia tu rezerwatu przyrody już w roku 1907. Dlatego też obecny Rezerwat „Dolina Rzeki Wałszy” o powierzchni ponad 220 ha jest jednym z najstarszych na terenie Pojezierza Mazurskiego.

Wiodący przez niego szlak turystyczny liczy 17 km.
Do II wojny światowej przełom Wałszy był terenem wypoczynku dla berlińskich elit, mieszkańców Królewca, jak i okolicznych miejscowości. Wybudowano tu wiele obiektów rekreacyjnych: restauracje, basen, boiska sportowe, strzelnicę, kręgielnię oraz muszlę koncertową. W rzece hodowano pstrągi, a w lesie bażanty. Dziś po rozebranej po wojnie infrastrukturze pozostały tylko ślady fundamentów.

W lesie miejskim, idąc 3 km w dół rzeki spotkamy obok źródełka żelazistego, uchodzącego za cudowne, kaplicę zbud. w r. 1826 wedle proj. Gehrmana. W tej stronie, ok. 600 kroków za miastem, leży stare grodzisko. Drugie, wybitniejsze znajduje się na wschód od wsi Wojnity, 4 km na zachód od Pieniężna na lewym brzegu rzeki Wałszy. W tej samej stronie grodzisko, zwane Ostrą Górką (Spitzberg), 3 km na południe prowadzi stąd przechadzka przez tzw. Wilczy Parów na Białą Górę skąd ładny widok. Niedaleko żelaziste źródło.

3 km na wschód leżą Łajsy z kościołem gotyckim [pw. św. Mikołaja] z około r. 1400, który w dobie Augusta III otrzymał wieżę zakończoną barokowym, cebulastym hełmem. Z tego też czasu pochodzi późnobarokowy wielki ołtarz z obrazem św. Jana Nepomucena. W ołtarzu św. Mikołaja – obraz Hintza. Rokokowa kazalnica była polichromowana przez Feyerabenda w r. 1786, podobnie empora organów. Na ścianach kilka starych dobrych obrazów, pochodzących podobno z dawnych ołtarzów jak M. Boskiej, św. Mikołaja, Antoniego Opata, M. B. Bolesnej i innych.

Wieś założona została w roku 1304 przez wolnego chłopa Martina przybyłego na te ziemie z hrabstwa Mark w Westfalii. Jego wnukowie Jan i Henryk zapisali się również na kartach historii regionu.
Jan z Łajs (1310-1388?) to „ojciec-założyciel” Olsztyna ¹⁰, któremu, jako „zaufanemu mężowi” kapituła warmińska w przywileju lokacyjnym z 31 października 1353 roku powierzyła funkcję zasadźcy miasta oraz nadała dziedziczny urząd jego sołtysa (zwanego później burmistrzem). Jak również wieś Różnowo, jako źródło utrzymania. To on przekształcił położoną w zakolu Łyny w pobliżu Bartąga strażnicę Allenstein w gród, który miał stać się siedzibą jednego z komornictw diecezji, a współcześnie – stolicą regionu. W 1372 roku za swe zasługi Jan z Łajs został wyniesiony do stanu szlacheckiego.
Jego brat Henryk (?), zgodnie z wolą biskupa Jana II Stryprocka, został z kolei zasadźcą wsi Skajboty w roku 1362, a dwa lata później – miasta Barczewa.

W kierunku wschodnim prowadzi pagórkowatą okolicą górną częścią doliny rzeki Wałszy gościniec do odległej o 11 km z Pieniężna wsi Pluty. W XIV w. istniał tu zamek drewniany przeciw napadom Litwinów, z którego zachowały się jeszcze wały i rowy, oraz okazały kopiec. Leży on 1 km na wschód od wsi, nad Wałszą na 30 m nad doliną wzniesionym wzgórzu, zwanym Grodziskiem, które wsuwa się między łąki. Niegdyś tworzyły one bagna utrudniające dostęp do zamczyska. Kościół tutejszy [pw. św. Wawrzyńca], gotycki pochodzi z XIV w., a w r. 1410 mieli go spalić Polacy po bitwie pod Grunwaldem.

W r. 1801 rozszerzono go i dobudowano wieżę. Ołtarz wielki barok z r. 1694 ma obraz Wniebowzięcia. Ołtarze boczne, robione w Królewcu z r. 1702, w nich obrazy św. Barbary i św. Józefa, pędzla Rogawskiego z r. 1759, które zastąpiły poprzednie obrazy Kolberga. Kazalnica z r. 1722, również chrzcielnica. Epitafium renesansowe proboszcza Szymona Arnolda († 1674). W zakrystii ładna monstrancja barokowa z r. 1723, dwa renesansowe kielichy¹¹ i ładnie haftowany złotem na białym atłasie ornat z r. 1785, pochodzący ze zniesionego klasztoru żeńskiego w Braniewie. 6 km na pd.-wschód od Pieniężna Radziejewo ze starym filialnym kościółkiem gotyckim [pw. św. Antoniego Opata].

Obecnie kościół w Radziejowie jest w zasadzie budowlą bezstylową z barokową kapliczką i neogotycką wieżą. Pomimo niejednolitości stylistycznej posiada zwartą bryłę i jako całość prezentuje się harmonijnie.
Skromne wyposażenie wnętrza jest barokowe i późnobarokowe. Ołtarz główny z początku XVIII wieku ma rzeźby św. Piotra i Pawła oraz Chrystusa Zmartwychwstałego. Ołtarz boczny regencyjny z drugiej ćwierci wieku XVIII zawiera rzeźby Dawida, św. Antoniego. Ambona z roku około 1680 ozdobiona jest rzeźbami czterech ewangelistów i Chrystusa Zmartwychwstałego. Chór muzyczny i prospekt organowy z rzeźbą Chrystusa pochodzą z drugiej połowy XVIII w.

W kaplicy znajduje się chórek muzyczny z tejże epoki, chrzcielnica i kropielnica z granitu, krucyfiks późnogotycki z około 1520-1530 roku oraz krucyfiks późnobarokowy z około 1740 r.

5 km dalej wieś Lechowo z kościołem [pw. św. Jana Chrzciciela] gotyckim z XIV w., który rozszerzono w latach do 1702, a w r. 1835 dobudowano wieżę. Barokowy wielki ołtarz posiada obraz M. Boskiej osłonięty ładnie ornamentowaną srebrną sukienką z r. 1724. Z tego samego czasu boczne ołtarze – w jednym z nich obraz św. Jana Nepomucena pędzla Hintza z r. 1869. Kazalnica z r. 1717.

Podobnie jak kościół w Radziejowie, wskutek wielokrotnej rozbudowy i przebudowy budowla w stanie obecnym jest już całkowicie bezstylowa i pozbawiona jednolitego charakteru. Barokowy wystrój wnętrza został też z czasem zastąpiony sprzętami neoromańskimi. Starszymi zabytkami świątyni są obecnie ambona, chór z około roku 1700, granitowa kropielnica oraz osiem lichtarzy procesyjnych z rzeźbami świętych z przełomu XVIII/XIX w.

10 km na zachód od Pieniężna na wyżynie 108 m n.p.m. wioska Długobór. Kościół gotycki pochodzi z XIV w., a od frontu zdobi go potężna wieża, zakończona schodkowymi przyczółkami. Ołtarze barokowe z r. 1671 ¹², w ołtarzu M. Boskiej dobry obraz zasłonięty, podobnie jak obraz św. Anny, ładnymi srebrnymi sukienkami. Z r. 1690 pochodzić ma srebrna statua¹³ M. Boskiej. Płyty nagrobne rodziny Hindenbergów.

Następną stacją za Pieniężnem jest wieś Wysoka Braniewska. Ponieważ kolej porzuca za nią Warmię, zjeżdżając z dość znacznym spadkiem na przestrzeni 15 km 120 m w dół, po czym dopiero pod Braniewem powraca na terytorium Warmii, zatem porzucamy pociąg i jedziemy gościńcem, który po pagórkowatym terenie wiedzie z Pieniężna w dół do Braniewa.
5 km na zachód od Wysokiej Braniewskiej, w najwęższym miejscu terytorium Warmii, które stanowi, jak gdyby szyję szerokości zaledwie 7 km, leży wieś Płoskinia ¹⁴.

Kościół tutejszy [pw. św. Katarzyny] gotyk z XIV w. typu powszechnego na Warmii z czworoboczną wieżą, ozdobioną schodkowymi przyczółkami, w miejscu płaskiej ściany, otrzymał w l. 1881-1884 wieloboczną apsydę. Prezbiterium ma sklepienie gwiaździste, pomalowane w XIX w. przez Bornowskiego z Elbląga. Ołtarz wielki nowy, mały, boczne barokowe z pocz. XVIII w.

W niszy stoi późnogotycka rzeźba M. Boskiej. Ładna kazalnica ozdobiona obrazami, rzeźbami i intarsjami. Napis na chrzcielnicy z r. 1636 przypomina uwolnienie kraju od Szwedów. W prezbiterium barokowa ławka kolatorska z r. 1727. Koło bocznego ołtarza wisi obraz M. Boskiej z XVI w. niemieckiej szkoły, przysłonięty srebrnymi sukienkami. Ogromne, ale liche malowidło Sądu Ostatecznego z początków XVIII w. w nawie głównej na ścianie tęczowej. Ładnie rzeźbione drewniane lichtarze ścienne z postaciami świętych. W skarbcu późnogotycka monstrancja z r. 1634, arcydzieło sztuki złotniczej.

Z Płoskini do Braniewa mamy jeszcze 14 km drogi. 4 km dalej pozostaje na boku wioska Dąbrowa nad Pasłęką. Po kolejnych 5 km przechodzi gościniec¹⁵ przez wieś Szyleny, za którą zniża się ku nadmorskiej nizinie – na niej ukazuje się Braniewo i Frombork, za nimi sinieje morze.

[1] Szlak świętej Warmii: Pieniężno.

[2] „Ocalić od zapomnienia”. Przewodnik po ziemi pieniężnieńskiej, praca zbiorowa, Pieniężno 2004, s. 62-63.

[3] To dawna kaplica szpitalna św. Jakuba i św. Rocha zbudowana w latach 1621-1623 w miejscu zniszczonego w XV wieku szpitala (przytułku).

[4] Obecnie obraz nowy, nie zabytkowy.

[5] W latach 1517-1521 kilkukrotnie przebywał w nim kanonik Mikołaj Kopernik, który pełnił wówczas funkcję administratora dóbr wspólnych kapituły warmińskiej w jej komornictwach olsztyńskim i melzackim.

[6] W 1945 roku zamek został spalony przez Armię Czerwoną i od tego czasu w kiepskim stanie znajduje się jego skrzydło główne (zachodnie) oraz zupełnie zrujnowane północne skrzydło gospodarcze.

[7] Do dziś zachował się w rękach prywatnych jeden obraz z Ratusza przedstawiający kapliczkę w rezerwacie „Dolina Rzeki Wałszy” namalowany przez Alberta Fothe w 1921 r.

[8] Sto lat działalności Domu Misyjnego Świętego Wojciecha w Pieniężnie, Górna Grupa 2021, t. I, s. 45-46.

[9] muzeumpieniezno.pl

[10] Szlak Świętej Warmii: Olsztyn.

[11] Zachowany jeden kielich manierystyczny.

[12] Ołtarz główny z ok. 1750 r.

[13] W rzeczywistości była to tabliczka wotywna. Skradziona z kościoła w 1988 r.

[14] Okolice Szlaku Świętej Warmii: Płoskinia.

[15] Obecnie główny szlak komunikacyjny łączący Pieniężno z Braniewem stanowi droga wojewódzka nr 507.